Yazılar:
  • Distopyadan Ütopyaya
  • Kahraman Öldüğünde
  • Zihniyet ve Din
  • Eski Bir Dosttan Gelen Mektup
  • Kısa Bir Anın Fotoğrafı Yahut Modern Babil Efsanesi
  • Mezar Saati
EdebiFikir logo
eylem bir kız ismi değildir!
  • Anasayfa
  • Racon
  • Sen de Yaz
  • Derin Yapılanma
  • İletişim
  • Kategoriler
    • Buz Gibi Ofsayt!
    • Deneme
    • Dergi
    • Edebifikir Haber Ajansı
    • Fikir
    • Günlük
    • Haber
    • Hatıra Saklama Ofisi
    • Haykırış
    • Hikâye
    • Hikmet
    • Karikatür
    • Mektup
    • Mısra Güzeli
    • Kitap
    • Nümayiş
    • Poetika
    • Portre
    • Söyleşi
    • Şiir
    • Sinema
    • Sokağın Nabzı
    • Sorgulama
    • Video
  • Dosyalar
    • Cemil Meriç
    • Darbe Gecesi Ne Yaptınız?
    • Devrim
    • İsmet Özel
    • Kitap Pusulası
    • Sâdî Şirâzî
    • Sezai Karakoç
    • Sözlük
    • Vasiyetim
    • Yenilgi
    • 2119
    • 2050
  • Anasayfa
  • Racon
  • Sen de Yaz
  • Derin Yapılanma
  • İletişim
  • Kategoriler
    • Buz Gibi Ofsayt!
    • Deneme
    • Dergi
    • Edebifikir Haber Ajansı
    • Fikir
    • Günlük
    • Haber
    • Hatıra Saklama Ofisi
    • Haykırış
    • Hikâye
    • Hikmet
    • Karikatür
    • Mektup
    • Mısra Güzeli
    • Kitap
    • Nümayiş
    • Poetika
    • Portre
    • Söyleşi
    • Şiir
    • Sinema
    • Sokağın Nabzı
    • Sorgulama
    • Video
  • Dosyalar
    • Cemil Meriç
    • Darbe Gecesi Ne Yaptınız?
    • Devrim
    • İsmet Özel
    • Kitap Pusulası
    • Sâdî Şirâzî
    • Sezai Karakoç
    • Sözlük
    • Vasiyetim
    • Yenilgi
    • 2119
    • 2050

Birader-i can-beraberim

Feyyaz Kandemir  |  23/10/2018  |  Kategori : Deneme   |  Okunma:

3

Müstesna Deyimler Defteri – Bir 

(Bu başlık, Mehmet Raşit Küçükkürtül’den ilhâmla belirlenmiştir ve onun “dördöküntü defteri”ne bir nazîredir.)

Bir süredir ilgimi çeken, hoşuma giden deyimleri kaydediyorum. Her türlü tabir, terkip ve kalıplaşmış ifadelerle birlikte şiir okurken dikkatimi cezbeden mazmun ve imgeler de kaydettiklerime dâhil. Burada ‘deyim’i en etraflı anlamıyla kullanıyorum. Deyimlerle alâkalı her şeyi “Müstesna Deyimler Defteri” başlığı altında değerlendirme niyetindeyim.

Deyimler bir dilin zenginliğini gösteren ayna gibidir. Bu ayna yalnızca dilin zenginliğini göstermez, o dili konuşanların zihniyetine dair ipuçları da sunar. Son zamanlarda bu aynayı kirletme temayülü var. Günlük konuşma dilinden bahsetmiyorum; edebiyatçılar ve şairler eğip büküyor deyimleri, özellikle de şairler. Ayrı bir yazıda bu konuyu hassaten ele almak isterim.

Deyimleri, rastladığım kaynaklarla birlikte zikredeceğim. Bir amacım da bu zaten; deyimler vesilesiyle okurları bu kaynaklara yönlendirmek. İnşallah arkasını getirebilirim.

birader-i can-beraberim: Seyahatname’nin ikinci cildinde geçer. İlk ciltte İstanbul’u anlatan Çelebi, ikinci cilde Bursa’yı anlatarak başlar. Okçuzâde Ahmed Çelebi adında eski bir dostunun yanına gittiğinde, Ahmed Çelebi kendisine “Ey birader-i can-beraberim Evliyâ-yı mâ. Gel senin ile evvelü’r-refîk sümme’t-tarîk fehvasınca refik olup beş-on gün içinde taht-ı kadîm-i evvel, sevâd-ı muazzam olan Bursa şehrin seyr u temâşâ” edelim diye teklifte bulunur. Evliya’nın derûnuna bir ateş düşer, bir an evvel Bursa’ya revan olmayı arzular. Oracıkta yolculuğa niyet edip bir Fatiha okur. Ailesine bile haber vermeden Eminönü’ne gelip bir Mudanya kayığına biner ve taht-ı kadîm-i evvele doğru yol alır.

Dostum çok ama birader-i can-beraberim diyebileceğim bir dostum olmadı hiç. Candan bir beraberlik ve biraderlik için meşreplerin birbirine yakın olması yetmiyor. Aynı dertleri, endişeleri, hedefleri paylaşmanız gerekiyor sanırım.                                                                                   

nasihat-ı ham etmek: Bu deyim de Seyahatname’nin dördüncü cildinde geçer. Evliya Çelebi bir takım edepsizlerin edepten dem vurmasını “nasihat-ı ham” olarak ifade ediyor: “Garâbet bunda kim cümle edepsizliği meydanda [iken] ‘edeb hoşdur el kavşurun’ deyû birbirlerine nasihât-ı hâm ederler.”

Nasihat kâmil kişiler tarafından verildiğinde muhataba tesir ediyor. Çünkü onlar dillerin en güzeli olan lisan-ı hâl ile konuşurlar. Bir de ölümü hatırlamak vardır ki insana lisansız nasihat eder. 

latif avazlı melek: Yazıcızâde Ahmed-i Bican hazretlerinin Dürr-i Meknûn adlı eserinde geçer. İsrafil’i (a.s) vasfetmek için kullanmış Hazret. Ne kadar hoş değil mi? 

bukalemun-avaz: Ferdevs-i Rûmî’nin Süleymannâme-i Kebir adlı eserinde geçer. ‘Dönek kimselerin çıkardığı yaygara’ anlamına geliyormuş. Sosyal medyada, televizyonda falan sık görünür böyleleri. Şık görünmeye de çalışırlar ayrıca. Saçları jöleli olabilir mesela. Bazen sakallı bazen sinekkaydı olabilirler. Bazen iktidar bazen muhalefet tarafında da olabilirler. Şekilden şekle girerler hâsılı. Yüksek sesle konuşup büyük harfle yazmaları kuvvetle muhtemeldir. 

kâfir iken yahudi olmak: Barbaros Hızır Hayreddin Paşa’nın Gazavatnamesi’nde geçer. “Öyle gazablandı ki kâfir iken Yahudi (veya Mecusi) oldu” denir, kâfirlerin öfkeli ve kibirli hâlleri anlatılırken. Çünkü kâfirlik de derece derecedir. Yahudilerin diğer kâfirlere nazaran daha şerli oldukları ve daha çetin bir azaba uğrayacakları nass ile sabit. Batı Medeniyeti, kâfir iken Yahudi olanların medeniyetidir: “Çağdaş İngiliz-Yahudi Medeniyeti” tabirinde görüldüğü gibi. Vaktiyle fena gazaba getirmişiz kâfirleri. İslâm coğrafyasının ortasına İsrail diye bir devlet kurdular; orayı bir fitne üssü olarak kullanıp Müslümanı Müslümana kırdırmayı başarabiliyorlar.

küllü kadîmün azze, küllü cedîdün lezze: “Her eski azizdir, her yeni leziz” anlamında Arapça bir tabir. Arapça ama aslında bu kelimelerin her biri Türkçeye de geçmiş; küll, kadim, aziz, cedit, leziz hâlâ kullandığımız kelimeler.  Kayahan Özgül’ün Divan Yolu’ndan Pera’ya Selametle adlı kitabında denk geldim bu deyime. Eskiyi aziz bilmek önemlidir. Yeninin lezzetine fazla kapılmak, eskinin azizliğini unutturur. Nitekim modernleşme sürecimizde böyle olmuştur. Modern olanın lezzeti, kadim olanın azizliğini unutturmuştur. Bir türlü bu ikisi arasında itidalli olamadık gitti. Şimdi eskiye (tarihe) bir rağbet var gibi görünüyor. Eskinin kopyası üretiliyor, ticareti yapılıyor bol bol. Bunun eskiyi aziz bilmekle hiçbir alakası yok. 

gel ha eylemek: Anlamını bilmiyorum. Pertev Naili Boratav’ın Az Gittik Uz Gittik adlı kitabında geçiyor. Kitap bir masal derlemesi. İçinde 48 tane masal, bir tane tekerleme mevcut. Deyim tekerlemenin iki farklı yerinde geçiyor: “Çıktık tepenin başına, seyrettik toprağına taşına. Gördük bir göl, ördekler yüzüyor. Çakmaksız, namlısız, kundaksız tüfekle ‘gel ha!’ eyledik. Ördekler zombala devrildi.” Bir de şu şekilde kullanılmış: “Karpuz büyümüş, dört yaşlı camız boduğu gibi kararıp yatıyor. Zati susadımdı. Sapsız, namtısız, ceciksiz bıçağı ‘gel ha!’ eyledim karpuza. Karpuzun içine zarpadak ben de gittim.” Deyimi yalın hâliyle okuyunca; bir çağrı yapılıyor, birine gelmesi tembih ediliyor gibi bir tedai uyanıyor insanın zihninde. Bir iki kişiye sordum bu kanaate vardılar. Fakat tekerlemede “hakkından gelmek” deyiminin tersten söylenişi olarak kullanılmış sanki. “Tüfekle ördeklerin hakkından geldik”, “bıçakla karpuzun hakkından geldim” gibi. Emin değilim. Kitabın açıklamalar bölümünde tekerlemenin Yaşar Kemal tarafından kayda geçirildiği belirtilmiş, tekerlemedeki az bilenen kelimelerin anlamları verilmiş fakat deyimin anlamına dair herhangi bir not düşülmemiş. Bir bilgisi, fikri olanlar yorum kısmına veya feyyazkandemir@hotmail.com adresine görüşlerini yazarlarsa memnun olurum.

Feyyaz Kandemir

Tweet

3 Yorum

  1. mustafa 15.11.2021 15:36:13

    “gel ha eylemek” bir eylemi gerçekleştirmek, icra eylemektir. “tüfekle gel ha eylemek” tüfek atmak, “bıçağı gel ha eylemek” bıçak çalmak anlamındadır. bu deyimi rahmetli babam çok kullanırdı…

    Cevapla
    • feyyaz kandemir 23.11.2021 16:33:13

      eyvallah, notlarıma ekliyorum.

      Cevapla
  2. ufaktefektaşlar 24.10.2018 01:27:57

    Taht-ı kadîm-i evvel, sevâd-ı muazzam olan Bursa şehrinde mukîm,şehrin bağrında âteş misali parlayan birader-i can-beraberim! Anladın sen :))

    Cevapla

Bir cevap yazın Cancel reply

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Önceki Yazı

Sessiz Çığlık

Sonraki Yazı

Rüzgâra Tutulmuş Günler – 2

İlgili Yazılar

  • Distopyadan Ütopyaya

    Cüneyt Dal
    Kasvetli bir dünyada açtım...
  • 2

    Tarhana İçen Çocukların Sosyolojisi VII

    Bilal Can
    Bize gösterilen kapılardan,...
  • İthaf

    EdebiFikir
    Halide Edib’e - Çok yıl önce...
  • 2

    tivıtırı nasıl kullanıyorum?

    Mehmet Raşit Küçükkürtül
    (hatıra eskiz defteri-1) 2009...
Facebook
Twitter
YouTube
Instagram

Son Yorumlar

  • Kahraman Öldüğünde için hasna para
  • Kahraman Öldüğünde için H. G.
  • Mezar Saati için A.
  • Örümcek Adamın Bundan Haberi Var mı? için Padavra
  • Kısa Bir Anın Fotoğrafı Yahut Modern Babil Efsanesi için can
  • Eski Bir Dosttan Gelen Mektup için A.b
  • Eski Bir Dosttan Gelen Mektup için #TTB
  • Tarhana İçen Çocukların Sosyolojisi VII için Tahir Tarık
  • Kısa Bir Anın Fotoğrafı Yahut Modern Babil Efsanesi için KöstekliSaatKösteği
  • ben bugün düşüyorum için Derya

Yazarlar

  1. Abdullah Karaca
  2. Adem Suvağcı
  3. Bahadır Dadak
  4. Bilal Can
  5. Celal Kuru
  6. Cüneyt Dal
  7. Davut Bayraklı
  8. Feyyaz Kandemir
  9. İbrahim Halil Aslan
  10. İbrahim Orhun Kaplan
  11. Mehmet Emir
  12. Mehmet Erikli
  13. Mehmet Raşit Küçükkürtül
  14. Mücahit Emin Türk
  15. Muhammed Furkan Kâhya
  16. Muhammet Emin Oyar
  17. Ömer Ertürk
  18. Ömer Can Coşkun
  19. Şadiye Sare Kaplan
  20. Sizden Gelenler
  21. Süleyman Mete
  22. Sulhi Ceylan

Son Eklenenler

  • Distopyadan Ütopyaya

    Cüneyt Dal
    01.07.2022

  • Kahraman Öldüğünde

    Sizden Gelenler
    30.06.2022

  • Zihniyet ve Din

    EdebiFikir
    29.06.2022

  • Eski Bir Dosttan Gelen Mektup

    Tahir Tarık Balıkçı
    28.06.2022

  • Kısa Bir Anın Fotoğrafı Yahut Modern Babil Efsanesi

    Mehmet Erikli
    27.06.2022

Kategoriler

  • 2050
  • 2119
  • Buz Gibi Ofsayt!
  • Cemil Meriç
  • Darbe Gecesi Ne Yaptınız?
  • Deneme
  • Dergi
  • Devrim
  • Dosyalar
  • Edebifikir Haber Ajansı
  • Fikir
  • Genel
  • Günlük
  • Haber
  • Hatıra Saklama Ofisi
  • Haykırış
  • Hikâye
  • Hikmet
  • İsmet Özel
  • Karikatür
  • Kitap
  • Kitap Pusulası
  • Mektup
  • Mısra Güzeli
  • Nümayiş
  • Orada Neler Oluyor?
  • Poetika
  • Portre
  • Sâdî Şirâzî
  • Sezai Karakoç
  • Şiir
  • Sinema
  • Sokağın Nabzı
  • Sorgulama
  • Söyleşi
  • Sözlük
  • Vasiyetim
  • Video
  • Yenilgi

Sayfalar

  • Ana Sayfa
  • Derin Yapılanma
  • Dosyalar
  • İletişim
  • Racon
  • Sen de Yaz

Seçmeler

  • Maksat Kâfirlerin Derecesi Değil, Düşüncenin Kendisi

    By Rıza Can Ermiş
      Her şey Mücahit Emin...
  • Anasayfa
  • İletişim
Copyright 2017 - Tüm hakları Edebifikir.com'a aittir...