Toplumbilim veya sosyolojinin çıkışı konusunda tarihsel olarak farklı görüşler mevcuttur. Fakat genel olarak onun bir bilim dalı olarak anılmasını sağlayan, ona bir bilim unvanı kazandırıp konuşulacak bir alan olarak gösteren temel bazı saç ayakları vardır. Bu saç ayakları Endüstri Devrimi’nin ortaya çıkarttığı hızlı toplumsal değişmelerde ve Fransız Devrimi’nde gözlemlenebilir. Endüstri Devrimi’ne zemin hazırlayan sanayileşme, zihinsel gelişmişlik düzeyi, kentlilik, kültürlerarası etkileşim ve Fransız İhtilali’nin getirmiş olduğu o meşhur kavramlar toplumbilimin konuşulabilir olmasını sağlamıştır. Bu bakımdan sosyoloji için “bir ondokuzuncu yüzyıl bilimidir” dememiz yanıltıcı olmayacaktır.
Tarihsel zemin üzerinde sosyolojiyi ele aldığımızda onu ortaya çıkaran etmenler, daha sonra onun gelişimine de katkı sağlamış özellikle emperyalist gelişmeler ve antropoloji ile bağ kurarak alanını genişletmiştir. Sosyolojinin anlaşılabilir olması için öncelikli olarak tarih okumalarının iyi yapılması gerekir. Taylor’un aktardığı üzere “Tarihçinin ana görevi, şu çocuksu soruyu yanıtlamaktır: sonra ne oldu ve sonra kim geldi?” meselesi hem tarihin ana konusunu hem de sosyolojinin incelemeye aldığı meselelerin nedenlerini ortaya koyacaktır. Bu bakımdan eğer bir sosyoloji edinmek isteniyorsa bunu tarihle bağlantılı bir biçimde elde etmek gerekir. Bu, ele alınan toplumsal meselelerin altının dolu olmasını sağlayacak, toplumsal meselelerin daha geniş bir çerçevede ele alınmasını sağlayacaktır.
Bottomore, toplumbilimi sınırlarını çizmeye çalışırken tarih biliminin kronolojisinden yoğun biçimde istifade eder. Toplumbilimin kapsamını çizerken, ortaya çıkışını sorgularken belirli bir sınır dâhilinde ele alır. Onun için bu sınırlar kabaca toplumbilimin “tarih-öncesi” dediği 1750-1850 arası ve son dönem dediği toplumbilim ve antropoloji arasındaki ilişkinin artmasıdır. Tarih öncesinin daha çok “ansiklopedik bilgi” içermesiyle önemlidir. Montesquieu’nun Kanunların Ruhu isimli eserini yayınlamasıyla Comte, Spencer ve Marx’ın ilk yazılarının yayınladığı tarihler de bu ilk dönem içerisinde ele alınabilir.
İlk dönem toplum biliminin ansiklopedik olması araştırmaları toplumun tarihine yönelmiştir. Bir nevi toplumların kazı çalışmaları yapılmaya başlanmıştır. Daha sonra tarih felsefesinin etkisiyle farklı bakış açıları edinilmiş, biyolojik teorinin yaygınlaşmasıyla da konu evrimci bir çizgi ile sürdürülmüştür. On sekizinci yüzyılda toplumsal bilimlerin büyük kısmı fizik bilimini model almışlardır. Bu saydıklarımızın hepsi toplumbilimin bir arayış içerisinde olduğun da göstergesi yapılabilir.
Toplumbilim, on sekizinci yüzyılda yaşanan siyasal ve ekonomik devrimler neticesinde ilgi alanını bulmuşçasına bu konulara eğilerek “yeni sanayi toplumunun bilimi” olarak ortaya çıkmıştır. Bilimsel olduğu kadar “ideolojik” bir karaktere sahip olan toplumbilimi zıt düşünceleri birarada barındırarak ilerlemiştir, farklılıkların biraradılığını içerisinde barındırdığı içinde birbiriyle çelişen teorilerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bugün bile tartışılmaya devam eden konuların olması bir kısır döngüye de neden olmuştur. Bu yüzden sosyoloji için hâlâ kişiliğini tamamlayamamış bir bilim dalıdır diyebiliriz.
Bottomore, toplumbilimin gelişme evresine en büyük katkının sosyal antropoloji ile aralarındaki mesafenin azalmasına bağlar. Ona göre eski sömürgelerden yeni yeni ulusların oluşması ve ekonomik yönden gelişmemiş bu ülkelerin hızla gelişmek istemeleri toplumsal bir çabanın incelenmesi gerekliliğini ortaya koymuştur. Yeni ulusların ortaya çıkması yeni sorunların da ortaya çıkmasına neden olmuş, bu sorunların anlaşılması, kavranması ve çözümlenebilmesi için hem geleneksel toplum biçimlerinin incelenmesi hem de modern devletlerin ortaya çıkışlarının değerlendirmesinin yapılması ve gelenek – modern karşılaştırmasının yapılması gerekmektedir.
Bilal Can
Son Yorumlar