Sözlük Nedir?
Bir dilin bütün veya belli bir çağda kullanılmış kelime ve deyimlerini alfabe sıraya göre alarak tanımlarını yapan, açıklayan, başka dillerdeki karşılıklarını veren eserlere sözlük denir. Kelime karşılığı olarak “kāmus” ve “lügat” de kullanılıyor. Neydi, “Kamus, namustu…”
“Sözlük yazmak ilk kimin aklına gelmiş? İlk olarak kim sözlüğe ihtiyaç duymuş” gibi soruların net bir cevabı olmasa da M.Ö. 2. yüzyılda Aristophanes’in hazırladığı eser ilk sözlük olarak kabul edilir. Aristophanes bu eserinde Yunancada nadir kullanılan kelimeleri ele almıştır. Sonraki yüzyıllarda ortaya çıkan Pamphilus’un 95 kitaplık Yunanca sözlüğü ve Marcus Verrius Flaccus’un Latince sözlüğü ilk sözlüklerdendir.
Doğunun ilk olarak kabul edilen en önemli sözlükçüleri ise Ebu Nasr İsmail Cevherî ve Yakub Firuzabadî’dir. Cevherî, 10. yüzyılda yaşamış ve Tac’ül Lügat ve Sıhah’ül Arabiyye adlı iki Arapça sözlük hazırlamıştır. 14. yüzyılda yaşayan Firuzabadî’nin el-Kamus’ül Muhit adlı Arapça sözlüğü tam 60 ciltten oluşmaktadır.
11. yüzyılda yaşayan Kaşgarlı Mahmud’un Araplara Türkçe öğretmek için hazırladığı Divan-ı Lügati’t-Türk adlı eseri de ilk Türk sözlüğü olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte Zemahşerî, Ebu Hayyan, İbni Mühenna ve Ali Şir Nevai gibi isimler de ilk Türkçe sözlükçülerdendir.
Bir milletin dili insanlarıyla yaşar, gelişir ve değişir. Zamanla bu gelişme ve değişme sözlüklerde gözler önüne serilir. Bu açıdan baktığımızda sözlükler dilin kimliğidir diyebiliriz.
Sözlükler hazırlanış amaçları ve taşıdıkları nitelik bakımından farklılık gösterirler. Bu farklılık neticesinde birçok sözlük türü meydana gelmiştir. Bunlar; genel sözlükler, tek dilli sözlükler, çok dilli sözlükler, kavram sözlükleri, lehçe ve ağız sözlükleri, eş anlamlı ve zıt anlamlı kelime sözlükleri, tarih sözlükleri, köken bilgisi sözlükleri, terim sözlükleri, argo sözlükleri, deyimler ve atasözleri sözlükleri, tasavvuf sözlükleri, sanatçı ve metin sözlükleri…
Bin yıllar önce anlama ve kavrama ihtiyacı olarak ortaya çıkan sözlükler günümüzde de birçok alanda anlama ve kavrama ihtiyacımızı gidermeye ve her alanda dilin kimliğini ortaya koymaya devam ediyor.
Muhammed Emin Oyar
***
Sözlüklerin önemi sebebiyle biz de Edebifikir Sözlük Dosyası hazırladık. Dosyada çeşitli alanlarla ilgili Türkçe yazılmış ya da Türkçeye çevrilmiş tematik sözlükleri tanıttık. İyi okumalar…
Not: Her gün bir dosya yazısı yayımlanacaktır.
Son Yorumlar