Yazılar:
  • Ölüm Var!
  • Üç Yüz Yirmi Altı Adım
  • Hal Bu ki
  • Sorgulama Dosyası: Ölüm deyince...
  • Ah Kılıcı - II
  • İlk Taşı Kim Atsın?
EdebiFikir logo
eylem bir kız ismi değildir!
  • Anasayfa
  • Racon
  • Sen de Yaz
  • Derin Yapılanma
  • İletişim
  • Kategoriler
    • Buz Gibi Ofsayt!
    • Deneme
    • Dergi
    • Edebifikir Haber Ajansı
    • Fikir
    • Günlük
    • Haber
    • Hatıra Saklama Ofisi
    • Haykırış
    • Hikâye
    • Hikmet
    • Karikatür
    • Mektup
    • Mısra Güzeli
    • Kitap
    • Nümayiş
    • Poetika
    • Portre
    • Söyleşi
    • Şiir
    • Sinema
    • Sokağın Nabzı
    • Sorgulama
    • Video
  • Dosyalar
    • Cemil Meriç
    • Darbe Gecesi Ne Yaptınız?
    • Devrim
    • İsmet Özel
    • Kitap Pusulası
    • Sâdî Şirâzî
    • Sezai Karakoç
    • Sözlük
    • Vasiyetim
    • Yenilgi
    • 2119
    • 2050
  • Anasayfa
  • Racon
  • Sen de Yaz
  • Derin Yapılanma
  • İletişim
  • Kategoriler
    • Buz Gibi Ofsayt!
    • Deneme
    • Dergi
    • Edebifikir Haber Ajansı
    • Fikir
    • Günlük
    • Haber
    • Hatıra Saklama Ofisi
    • Haykırış
    • Hikâye
    • Hikmet
    • Karikatür
    • Mektup
    • Mısra Güzeli
    • Kitap
    • Nümayiş
    • Poetika
    • Portre
    • Söyleşi
    • Şiir
    • Sinema
    • Sokağın Nabzı
    • Sorgulama
    • Video
  • Dosyalar
    • Cemil Meriç
    • Darbe Gecesi Ne Yaptınız?
    • Devrim
    • İsmet Özel
    • Kitap Pusulası
    • Sâdî Şirâzî
    • Sezai Karakoç
    • Sözlük
    • Vasiyetim
    • Yenilgi
    • 2119
    • 2050

Mantık Atölyesi Ders Notları (7. Hafta)

EdebiFikir  |  11/11/2019  |  Kategori : Edebifikir Haber Ajansı   |  Okunma:

Edebifikir-Mantık Atölyesi’nin yedinci dersi, 9 Kasım Cumartesi günü İstanbul Mostar Gençlik Derneği’nde gerçekleştirdi. Sulhi Ceylan bu derste; “Kıyas” ve “Kıyas Çeşitleri” konularını işledi.

DERS NOTLARI

Akıl Yürütme

Terimler arası ilişkiden hüküm; hükümler arası ilişkiden yeni bir hüküm çıkar ki buna akıl yürütme denir. Akıl yürütme, zihnin, verilen ve bilinenlerden yola çıkarak bilinmeyenleri elde etme faaliyetidir. Elimizde var olan iki önermeden yeni bir önerme üretmeye akıl yürütme deniyor. İki tane bilinenden bilinmeyeni üretiyoruz. Fakat bu iki bilinmeyenin birbiri ile ilişkili olması gerekiyor. “Her insan ölümlüdür.” “Papatyalar güzeldir.” gibi birbiri ile ilgisiz önermelerden sonuç çıkmaz. Çünkü aralarında ortak bir terim yoktur.

“Sokrates ölümlüdür” cümlesi “Her insan ölümlüdür” cümlesinin içinde gizil olarak mevcut. Biz mantık yürüterek bunu açığa çıkarıyoruz. O yüzden mantık ilmine karşı çıkanlar “mantık yeni bir şey söylemez” derler. Ama bu basit bir önerme. Önermeleri zorlaştırdıkça bu kadar rahat göremeyebiliriz.

“Furkan namuslu bir kişidir. Namuslu kişilere güvenilir. O halde Furkan’a güvenebilirim.” Burada bir hüküm var; Furkan’ın namuslu olduğunu söylüyor. İkinci önermede de “namus” kelimesi mevcut. Bunlar ortak/aynı terim. Biz aynı terim sayesinde üçüncü önermeye gidebiliyoruz. Çünkü aynı terim olmazsa sonucu vermez. İki önerme arasında ilişki kurup verebilmek için iki önermenin birbirine bir şekilde değmesi gerekir.

Akıl yürütmeyi ikiye ayırabiliriz: Vasıtalı ve Vasıtasız Çıkarım. Vasıtasız çıkarımda tek önerme ile çıkarım yapıyorduk. Onu da döndürme veyahut çelişiğini alarak yapıyoruz. Vasıtalı çıkarım ise iki önermeden üçüncü önermeyi çıkartmak. Biz, bu derste vasıtalı önermeyi göreceğiz.

Vasıtalı Çıkarım: Akıl yürütmenin üç türü var:

Tümdengelim: Bütünden parçaya yahut bütünden bütüne, bütünden tikele ya da bütünden tekile giden metod. Çıkış noktası bütün olduktan sonra diğerlerinin hepsini kabul edebiliriz. Genelden özele gitmek de denilebilir.

Tümevarım: Tikelden tümele, parçadan bütüne, özelden genele akıl yürütme işlemi.

Analoji (Temsil): Yani tikelden tikele gitmek.

Tümdengelim

Zihnin tümel ve genel bir önermeden tikel veya tekil bir önermeye geçiş suretiyle yaptığı akıl yürütmeye “tümdengelim/dedüksiyon” denilir. Örneğin:

Bütün öğrenciler öğrenim harcını öder.

Ekrem öğrencidir.  

Ekrem de öğrenim harcı öder. (Sonuç)

Tümdengelimin prensibini ezberlemek çok önemli: “Bütün için doğru olan, parçalar için de doğrudur.” Bu kıyasın mantığıdır. Klasik mantığın da ana meselesi dedüksiyondur. Kıyası ne için yapıyoruz peki? Sahip olunan bilgilerden sahip olmayan bilgilere ulaşmak ve elimizde bir sonuç varsa bunun sağlamasını yapmak için.

Tümdengelim türünden akıl yürütmelerde, önermeler (öncül) doğru olunca sonuç da kesinlikle doğrudur. Öncüllerin biri bile yanlış alınmışsa sonuç mutlaka yanlıştır. Öncüller doğru olmasına rağmen sonuç yanlışsa çıkarsa mantık hatası var demektir.

Kıyas

“Kıyas, öncül adı verilen birçok önermeyle, sonuç adı verilen bir önerme arasında mantıkça geçerli bir ilişki kurmaktır.” Aristo şöyle tanımlıyor kıyası: “Kıyas bir sözdür ki kendisine, bazı şeylerin konulmasıyla, bu (konulan) verilerden başka bir şey, sadece bu veriler dolayısıyla gerekli olarak çıkar.” Fârâbî’nin tanımı ise şöyle: “Kıyas ortaya konulan birtakım öncüllerden yapılmış olan bir sözdür. Bu öncüller birleştiği vakit onlardan arazi olarak değil zatî olarak ve zarurî bir şey hasıl olur. Ona da sonuç denir.”

Kıyasın unsurları

“Önceden verilen önermenin her birine “öncül”, onlardan zorunlu olarak çıkan önermeye de “sonuç” denir.”

Tam ve düzenli her kıyas elde edebilmemiz için en az üç terim ve üç önerme olması gerekiyor. Bu üç terim sayesinde bir önerme ortaya çıkar.

1. Büyük Terim (B.T): “Kıyasta kaplamı en büyük olan terimdir (ölümlü); bir başka tanımlama ile söyleyecek olursak, sonuçta yüklem olan terimdir.”

2. Küçük Terim (K.T): Kaplamı en az olan terimdir, veya sonuçta konu olarak bulunan terimdir.

3. Orta Terim (O.T): Mantığı mantık yapan, ilişkiyi kuran bu terimdir. Orta terim yoksa kıyas yoktur. “Büyük ve küçük terimler arasında bağlantı kurmayı, neden (illet) birliğini bulmayı ve karşılaştırma yapmayı sağlayan (insan) terimdir.” Orta terim, birinci ve ikinci önermede bulunur ama sonuç önermesinde bulunmaz. Bu çok önemli.

Bütün insanlar (OT) ölümlüdür.(BT) (Büyük Önerme)

Sokrates (KT) insandır. (OT) (Küçük Önerme)

O halde Sokrates (KT) ölümlüdür.(BT) (Sonuç)

“Kıyasta küçük terim orta terime, orta terimde büyük terime bağlı olarak akıl yürütülür.” Küçük terim kıyasta kaplamı en az olandır. Büyük terim ise kıyasta kaplamı en geniş olan ve sonucun yüklemi olan terimdir. Sonucun konusu ise küçük terimdir. Bu formülleri bildiniz mi kıyası çözersiniz.

Kıyas Çeşitleri

Basit, bileşik ve düzensiz kıyaslar olmak üzere üçe ayrılır:

1. Basit Kıyas: Üç öncülden oluşan kıyasa denir. Kendi içinde 2’ye ayrılır. Kesin ve İhtiranî (seçmeli) kıyas.

a. Kesin Kıyas: Sonucu kesin, zorunlu olarak çıkan kıyastır. Eğer kıyasın sonucu öncüllerde anlam bakımından bulunup da şeklen bulunmazsa buna kesin kıyas denir.

Bütün kadınlar güzeldir; (B.Ö)

Elif kadındır; (K.Ö)

O halde, Elif güzeldir. (Sonuç)

Burada, “Elif güzeldir” sonucu, “Bütün kadınlar güzeldir” öncülünde anlam bakımından vardır, fakat şeklen yoktur.

b. Seçmeli Kıyas: “Eğer sonucun aynı veya karşıt hali öncüllerde hem anlam bakımından hem de şeklen bulunursa buna da seçmeli kıyas denir.”

“Eğer mıknatıs bu cismi çekerse bu cisim demirdir.

Mıknatıs bu cismi çekiyor.

O halde, bu cisim demirdir.” kıyasında “Bu cisim demirdir” sonucu şeklen ve anlam bakımından birinci öncülde mevcuttur.

aa. Yüklemli Kesin Kıyas

Sonucun yüklemi büyük terim, konusu küçük terim, her iki öncülde tekrarlanan terim de orta terimdir. Bu tür bir kıyasta büyük terimin içinde bulunduğu önermeye büyük önerme (kübra), küçük terimin içinde bulunduğu önermeye küçük önerme (suğra) denir.

Bütün tatminsiz kimseler mutsuzdur. (Büyük önerme)

Bütün cimriler tatminsizdir. (Küçük önerme)

Bütün cimriler mutsuzdur. (Sonuç)

Burada “mutsuz” büyük terim, “cimri” küçük terim, “tatminsiz” ise orta terimdir.

Aktaran: Adem Suvağcı

Mantık Atölyesi – Ders Notları – (1. Hafta)
Mantık Atölyesi – Ders Notları – (2. Hafta)
Mantık Atölyesi – Ders Notları – (3. Hafta)
Mantık Atölyesi – Ders Notları – (4. Hafta)
Mantık Atölyesi – Ders Notları – (5. Hafta)
Mantık Atölyesi – Ders Notları – (6. Hafta)

Tweet

Bir cevap yazın Cancel reply

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Önceki Yazı

türkiye’nin afrika’ya mushâf-ı şerîf götürmesi doğru mu?

Sonraki Yazı

Medeniyetin Temelleri

İlgili Yazılar

  • 7

    Ah Kılıcı – II

    EdebiFikir
    “Karım ol!Evimin içinde dolaş,...
  • 8

    Edebifikir’den Haberler

    EdebiFikir
    * Sitemizde kullandığımız sayaç...
  • 7

    Yeni Başlayanlar için Yazı Yazmanın İncelikleri

    EdebiFikir
    * İyi bir yazar, son derece iyi bir...
  • 9

    İki farklı yakada iki farklı gece!

    EdebiFikir
    Feyyaz Kandemir ayaklarını sıcak...
Facebook
Twitter
YouTube
Instagram

Son Yorumlar

  • Ufacık Tefecik İçi Dolu Öykücük için Tarık Günersel
  • Ölüm Var! için Serhad
  • Sorgulama Dosyası: Ölüm deyince… için vefati
  • Üç Yüz Yirmi Altı Adım için Sağlık ocağı
  • Üç Yüz Yirmi Altı Adım için Birsen T.
  • Ankara Beni Bulsun! için General
  • Hal Bu ki için Biryolcu
  • Ah Kılıcı – II için serhat
  • Sorgulama Dosyası: Ölüm deyince… için Peder bey
  • Sorgulama Dosyası: Ölüm deyince… için Tahir Tarık

Yazarlar

  1. Abdullah Karaca
  2. Adem Suvağcı
  3. Bahadır Dadak
  4. Bilal Can
  5. Celal Kuru
  6. Cüneyt Dal
  7. Davut Bayraklı
  8. Feyyaz Kandemir
  9. İbrahim Halil Aslan
  10. İbrahim Orhun Kaplan
  11. Mehmet Emir
  12. Mehmet Erikli
  13. Mehmet Raşit Küçükkürtül
  14. Mücahit Emin Türk
  15. Muhammed Furkan Kâhya
  16. Muhammet Emin Oyar
  17. Ömer Ertürk
  18. Ömer Can Coşkun
  19. Şadiye Sare Kaplan
  20. Sizden Gelenler
  21. Süleyman Mete
  22. Sulhi Ceylan

Son Eklenenler

  • Ölüm Var!

    Tahir Tarık Balıkçı
    20.05.2022

  • Üç Yüz Yirmi Altı Adım

    Bilal Bahadır Kuzucuk
    19.05.2022

  • Hal Bu ki

    Ömer Can Coşkun
    18.05.2022

  • Sorgulama Dosyası: Ölüm deyince…

    EdebiFikir
    17.05.2022

  • Ah Kılıcı – II

    EdebiFikir
    15.05.2022

Kategoriler

  • 2050
  • 2119
  • Buz Gibi Ofsayt!
  • Cemil Meriç
  • Darbe Gecesi Ne Yaptınız?
  • Deneme
  • Dergi
  • Devrim
  • Dosyalar
  • Edebifikir Haber Ajansı
  • Fikir
  • Genel
  • Günlük
  • Haber
  • Hatıra Saklama Ofisi
  • Haykırış
  • Hikâye
  • Hikmet
  • İsmet Özel
  • Karikatür
  • Kitap
  • Kitap Pusulası
  • Mektup
  • Mısra Güzeli
  • Nümayiş
  • Orada Neler Oluyor?
  • Poetika
  • Portre
  • Sâdî Şirâzî
  • Sezai Karakoç
  • Şiir
  • Sinema
  • Sokağın Nabzı
  • Sorgulama
  • Söyleşi
  • Sözlük
  • Vasiyetim
  • Video
  • Yenilgi

Sayfalar

  • Ana Sayfa
  • Derin Yapılanma
  • Dosyalar
  • İletişim
  • Racon
  • Sen de Yaz

Seçmeler

  • 4

    Destan

    By Abdullah Karaca
    ...
  • Anasayfa
  • İletişim
Copyright 2017 - Tüm hakları Edebifikir.com'a aittir...