Metafizik Nedir?*

Metafizik, amacı şeylerin gerçek doğasını -var olanın var olmak bakımından anlamını, yapısını ve ilkelerini- belirlemek olan felsefî araştırmadır. Bu araştırma her ne kadar genellikle, oldukça derin ve en yüksek ölçüde teorik olan bir çalışmaya işaret eden bir şey olarak anlaşılıp birçok eleştirinin boy hedefi yapılmış olsa da, metafizikçiler tarafından, o bir bütün olarak gerçeklikle ilgili olduğu için, araştırmaların en temeli ve en geniş kapsamlısı olarak takdim edilir.

Metafiziğin Doğası ve Kapsamı
Terimin Kökeni

Metafizik terimi, etimolojik açıdan pek aydınlatıcı bir terim değildir. O, “fizikten sonra gelen” anlamını taşır; buna göre, metafizik Aristoteles’in ilk öğrencileri tarafından, Aristoteles’in, onun kendisinin ilk felsefe adını verdiği konu üzerine olan denemesinin içeriğine atıfta bulunmak üzere kullanılan deyimdi ve Aristoteles’in ilk editörlerinden biri olan Rodoslu Andronikosça bu denemenin başlığı olarak kullanıldı. Aristoteles teorik düşünen filozof için, öncelikle doğal veya duyusal dünyada varolanların doğasını ve özelliklerini araştırmak ve ikinci olarak da, “Varlığın varlık olmak bakımından” karakteristiklerini serimleyip, “hareketten bağışık olan tözün” veya şeylerin en gerçeği olan şeyin ya da doğal dünyadaki her şeyin kendisine nedensel olarak bağlı bulunduğu akledilir gerçekliğin özünü incelemek gibi iki görevi birbirinden ayırmıştı. Bunlardan birincisi “ikinci felsefe”yi meydana getirdi ve öncelikle Aristoteles’in, günümüzde Fizik olarak bilinen denemesinde gerçekleştirildi; Aristoteles’in (Tanrı onun sisteminde hareket etmeyen hareket ettirici olduğu için) aynı zamanda “teoloji” diye gönderme yaptığı ikincisi, aşağı yukarı onun Metafizik’inin konusunu oluşturur. Aristoteles’in modem okuyucuları hem Fizik ve hem de Metafizik’i felsefî denemeler olarak görme eğilimindedirler; empirik bir araştırma ile kavramsal bir inceleme arasındaki, bu eserlerin başlıklarının telkin ettiği türden bir ayırımın gerçekte pek bir temeli yoktur.

Aristoteles gerek doğa felsefesinde ve gerekse metafiziksel felsefede, olgusal malzemeye hiçbir zaman kayıtsız kalmadı, bununla birlikte, o her ikisinde de empirik sınamaya elverişli teoriler oluşturmakla pek ilgilenmedi. Yine de, iki eseri birbirinden ayırmak gerekseydi eğer, Fizik’in tam tamına, duyuların nesneleri olan, Aristoteles’in kendisinin “duyusal tözler” adını verdiği, şeyleri konu aldığı için, açıktır ki, daha empirik bir eser diye tanımlanması gerekecekti; Metafizik’m konusunu meydana getiren, “ezelî-ebedî ve hareketten bağımsız olup, ayrı bir biçimde varolan” varlık, her hâlükarda çok daha uzaktır. Özgün başlıklarda işaret edilen bağın gerçek bir bağlantı olduğu da aşikârdır: Fizik‘te gerçekleştirilen doğayla ilgili araştırmalar doğallıkla, Varlık olmak bakımından Varlığa ilişkin olarak Metafizik’te yer alan araştırmalara götürür ve gerçekten de, tek bir felsefî disiplin meydana getirecek şekilde, sonuncuyla birlikte gider.

Aristoteles’in bölümlemelerinin ardalanı, onun kendisiyle birçok konuda uyuşmazlığa düştüğü, ama temel fikirleriyle düşüncesinin önemli bir kısmının içinde geliştirilmiş olduğu genel kavramsal çerçeveyi sağlayan Platon’un düşüncesinde bulunmak durumundadır. Metafiziğin babası olarak bilinen kadîm Yunan düşünürü Parmenides’i takip eden Platon, sanı ya da inancı bilgiden ayırma ve bunlardan her birine ayrı nesneler izafe etme gayreti içinde olmuştu. Platon için sanı, şeyleri bir düşte veya sadece gölgeleri aracılığıyla görmeye benzer olan, açıklıktan yoksun ve değişken bir bilgi tarzıydı; onun nesneleri de, buna bağlı olarak, durağan değildi. Bilgi ise, bunun tam tersine, tümüyle açıktı; yanlış karşısında kendi teminatını yine kendisinde taşımaktaydı ve onun kendisine konu aldığı nesneler, ezelî-ebedî olarak her ne ise olup, dolayısıyla değişmeden ve olmadıkları bir şey gibi görünme aldatıcı gücünden bağışıktılar. Platon sanının nesnelerine fenomenler veya görünüşler adını verdi; bilginin nesnelerinden ise, numenler (aklın objeleri) veya oldukça yalın bir biçimde, gerçeklikler diye söz etti. Onun felsefî mesajının ana fikrinin önemli bir kısmı, insanların dikkatlerini bu karşıtlıklara çekme ve onları salt fenomenlere dönük bir ilgiden uzaklaştırıp esas gerçekliğe ilişkin bir araştırmaya yönelme zorunluluğuyla etkileme amacı gütmekteydi. Platon’un filozofunun eğitimi tam olarak bu geçişi hayata geçirmekten oluşuyordu: Ondan dolayımsız görünüşlerde ortaya çıkan çelişkilerin farkına varması ve dikkatini bu görünüşlerin gerisinde bulunan temel gerçeklikler, Platon’un kendisinin Formlar ya da İdealar adını verdiği gerçeklikler üzerinde yoğunlaştırması istenmekteydi. Platon için felsefe, şu hâlde, sıradan insanların -hatta zamanın Sofistleri gibi, aydınlanmış olma iddiasıyla ortaya çıkanların dahi- gözden tümüyle kaçırdıkları bir daha yüksek gerçeklikler kümesinin varoluşunu ve olağanüstü büyük önemini tanımaya bir davetti. Bu türden gerçekliklerin varoldukları veya en azından onların varolduklarını düşünmek için ciddî bir vesile bulunduğu, daha sonraları, metafizik olarak bilinen disiplinde temel bir akide hâline geldi. Öte yandan, metafiziğin bizatihi kendisinin imkânıyla ilgili olarak yakın zamanlarda ortaya çıkan tartışma, bu akidenin kabul edilebilirliği ve, reddedildiği takdirde, metafizikçinin kendisine dayanabileceği alternatif bir temelin bulunup bulunamayacağı ile ilgili bir ihtilafa dönüşmüştür.

*William Henry Walsh ve Bruce Withington Wilshire tarafından kaleme alınmıştır.

Kaynak: Metafiziğe Giriş, Ahmet Cevizci (derleyen ve çeviren), Paradigma Yayınları, Birinci Baskı, Eylül 2001, İstanbul, Sayfa: 1-4

DİĞER YAZILAR

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir