Kaliforniya İrvine Üniversitesi’nde karşılaştırmalı edebiyat bölüm başkanı olan Hint asıllı yazar R. Radhakrishnan, entelektüel Edward Said’in düşüncelerinin ve metinlerinde kullandığı kavramların daha iyi anlaşılabilmesi için “A Said Dictionary” isminde güzel bir çalışmayı tekrar yayımladı. Edward Said, “Şarkiyatçılık”, “Kültür ve Emperyalizm” vb. eserleriyle ülkemizde de oldukça tanınan bir düşünür idi. O ve onun muadili yazarların kitapları sömürgeciliği anlamak/çözümlemek için Cemil Meriç’ten beri ülkemizde hatırı sayılır bir kitle tarafından da okunup tartışılmıştır.
Said, Batı eserlerindeki Doğu temasının, dönemin ünlü yazarları tarafından eserlerinde ne şekilde temsil edildiğini ve hangi klişeler ile sunulduğunu büyük bir ustalıkla analiz edip yorumlamıştır. Öldükten sonra arkasında bıraktığı muazzam literatür de günümüzde post-kolonyal sahada çalışanlar için zengin bir malzeme oluşturmuştur. Post-modern kültür teorileri açıklanırken daha önceki dönemdeki modernliğin ve kapitalizmin kök salma sürecine dair önemli tespitlerin yine ilk defa Said’in çalışmalarıyla ortaya çıkmış olduğu da söylenebilir.
Radhakrishnan, “Diasporik Arabuluculuk”, “Eşitsiz Bir Dünyada Teori”, “Kimlikler ve Bölgeler Arasında Kültürel Politik Teori”, “Tarih, İnsan ve Dünyamız”, “Çeşitlilik Teorisi” ile “Çok Uluslu Güney Asyalılar” gibi kitaplarıyla tanınmış bir yazardır. Onun bu kitaplarında bulunan denemelerinde özellikle referans olarak Edward Said’in görüşleri oldukça yer bulmuştur. Yazarın en son eserlerinden birisi olan “A Said Dictionary”; Radhakrishnan’ın da işaret ettiği gibi Said’in çalışmalarının çeşitliliği ve karmaşıklığı için mükemmel bir giriştir. Ve hiç şüphesiz onun çalışmalarına daha fazla aşina olmak isteyecekler için ilgi odağı olacaktır.
Edward W. Said’in anahtar kavramları ve eserlerinde geçen düşünürler R. Radhakrishnan tarafından oldukça kapsamlı bir şekilde izah edilmiştir. Said sonrası oluşan kültürel ve eleştirel mirasın daha iyi anlaşılması için bu izahın yapılmış olması oldukça faydalı olmuştur. Bu sözlükte Said’in çalışmalarının merkezinde yer alan anahtar kavramların yorumlanmasıyla okuyucular Said’in eleştirel ve teorik dünyasını daha yakından tanımışlardır. Ayrıca kavramlar açıklanırken Said ile Derrida, Spivak, Foucault ve Jameson gibi diğer önemli kuramcılar ile arasındaki bakış açısı farklılıkları da önemli ölçüde ortaya koyulmuştur. Kavramlar açıklanırken Said’in düşüncesinin gelişiminin tarihsel bağlamı da dikkate alınmıştır.
Kitap, ilk önce sözlüğün niçin yazıldığına dair bir giriş yazısıyla başlıyor. Daha sonra Said’in eserlerinde geçen: Erich Auerbach, Başlangıçlar, Merkezcilik, Joseph Conrad, Kontrpuan Eleştiri, Demokratik Eleştiri, Kültür ve Emperyalizm, Sürgün, Hümanizm, Marjinallik, Anlatı, Milliyetçilik, Muhalif Eleştiri (tekinsiz), Orient, Filoloji, Sömürgecilik, Temsil, Sınıf fikri, Stil (Biçim-Üslup), Laiklik, Metin ve Metinsellik, Vico, Maddecilik, Siyonizm, Filistin Davası vb. geçen birçok şahıs ve kavram ana metinlerden örnekler de verilerek açıklanıyor. Eserin sonunda ayrıca bu kavram ve şahısların açıklanmasında kullanılan kaynakça da ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. Zaten şöyle üstünkörü bile bakıldığında seçilen bu kavramların Said’in düşüncesinin omurgasını oluşturduğu hemen fark ediliyor.
Post yapısalcı Jasques Derrida ve Michel Foucault gibi filozoflar Batı dünyasının farklı bir kültürden halkları ve şeyleri nasıl algıladıklarını ortaya koyan çalışmalara imza atmıştır. Said, bu algı farklılığını görmekle birlikte daha kapsamlı olarak bu algı sorunun toplumsal, siyasi ve edebi etkilerini analiz etmiştir. Daha sonra ise onun çalışmaları günümüzde Batı’da bir hayli popüler hale gelen post-kolonyal eleştiri akımını başlatmıştır.
Onun özellikle oryantalizm eleştirisi ve bu bağlamda yaptığı Joseph Conrad, Jane Austen, Rudyard Kipling, W. B. Yeats üzerine eleştirel okumaları muazzam bir sömürge edebiyatını ve bu edebiyatın arka planını ortaya çıkarmıştır. Radhakrishnan’ın “A Said Dictionary”ı bu mirası daha derinlemesine anlamak açısından önemlidir.
Bu sözlük ne zaman dilimize kazandırılır bilemiyorum fakat bu kitabın Said hakkında içimdeki merakı bir parça olsun gidermeye yönelik bir çaba olduğunu da söylemeden geçemiyorum. Bizde de bu bağlamda örneğin bir Ahmet Hamdi Tanpınar, Cemil Meriç, Nureddin Topçu veya bir başka münevverimiz için pek ala böyle bir sözlüğün hazırlanabileceğini düşünüyorum.
Beyaz Arif Akbaş
Son Yorumlar