“Allahuekber Dağları’nda kara düşmüş kandamlasını ayaza çalmış bakışları, bedenleri değil ruhları donduran beyazlığın maverasında beyaz kuşlara dönüp beyaz iklimlere uçan erleri hatırla… Hatırla ki bütün çeşmeler şehadete susayanlar içindir; düşmeden gökten yıldız, düşen bedenini beyaz kelebeklerin yükselttiği erler içindir…”
(Nurhan Aydın)
Sarıkamış’a Giden Süreç
Yakın tarihimizde gerçekleşen birçok hadiseyi iki temel nedenle açıklarsak yanlış yapmış olmayız: Fransız İhtilali ve Sanayi Devrimi.
Fransız ihtilaliyle ortaya çıkan milliyetçilik akımı ile sanayinin hızla gelişmesi sonucu ortaya çıkan sömürgecilik hareketleri birçok devletin, özellikle Osmanlı Devleti’nin iç dinamiklerini sarsmıştı. Aynı çatı altında yaşayan farklı milletler ihtilalle beraber bağımsızlık kazanma çabasına girişmiş ve Osmanlıyı zor bir konuma sürüklemişti. Aynı şekilde Osmanlı topraklarının bir bölümünün hammadde sebebiyle sömürgecilik altına alınmasıyla da mali krizler başlamıştı. Bu iki sorun arasında sıkışan Bab-ı Ali çözüm arıyor lâkin bulunan çözümler sorunları halletmekte yeterli olmuyordu. Dünya, yenileşen düzende kaçınılmaz ve sonuçları felaketle biten bir harbe sürükleniyordu. Kısaca söylemek gerekirse Almanya ve İngiltere ile girişilen ikili ilişkilerde yaşanan bazı sorunlar bir şekilde Osmanlı’yı savaşa sürüklemişti. Bu süreçte askeri ve ekonomik anlamda kriz yaşayan Osmanlı Devleti Kafkasya, Galiçya, Makedonya, Romanya, Dobruca, Yemen, Hicaz, Süveyş, Libya, Sina, Filistin, Irak, Suriye ve İran cephelerinde savaşmak zorunda kalmıştı. Cephelerin çokluğu yetersiz donanıma sahip olan Osmanlı için büyük bir zorluk doğuruyordu. Ancak cephelerde yaşanacak olan bu zorluklar bir milletin kahramanlık destanı yazmasına engel değildi. Bunun en önemli örneklerinden birisi Kafkasya cephesidir.
Kafkas Cephesi ve Coğrafyası
Üçüncü ordunun komutasını üzerine alan Enver Paşa, askerlerine önce Sarıkamış ve Kars’ı geri alacaklarını, ardından Kafkasya’ya uzanarak Müslüman kardeşlerini Rus zulmünden kurtaracaklarını müjdelemiştir. İlk hedef ise otuz altı yıldır Rusların elinde olan Sarıkamış’tır. Cephenin sınırlarına bakarsak Kuzeyde Kafkas Dağları ve Karadeniz, doğuda Hazar Denizi, güneyde İran Azerbaycan’ı – Van Gölü’nün güneyi, Mardin – Urfa çizgisi ve batıda Fırat Nehri – Malatya – Sivas – Samsun çevresi içindeki sahayı kapladığını görürüz. Harekât alanının eni, Samsun’dan Urfa’ya 500 km; boyu Bakü’den Sivas’a kadar ortalama 1.200 km olup yüzölçümü yaklaşık 600.000 kilometrekaredir.
Kafkas Cephesi’nde yalnızca Ruslarla savaşılmadı. Aralık ayının sonunda başlayan taarruzlar kışın en sert olduğu döneme denk gelmekteydi. Askerin kış donanımına sahip olamaması, erzakın yetersizliği, teknik bilgilerin yanlış yönlendirimi, birlikler arası iletişimin sağlanamaması ve bu şartların karar noktasında bulunan komutanların üzerinde etkili olarak stratejik anlamda hatalar yapmasına sebep olması da Ruslar kadar mücadele edilmesi gereken düşmanlardı.
Ancak Sarıkamış moralsiz ve güçsüz düşen halkın yeniden canlanması ve heyecana getirmesi açısından son ana kadar mücadele edilmesi gereken bir cepheydi. Nihayetinde bu cephede verilen mücadele, arzulanan etkiyi açığa çıkartmış ve sonucu mağlubiyette olsa büyük bir zaferin önsözü olmayı başarmıştır.
***
Kendisi de Sarıkamışlı olan Doç. Dr. Nurhan Aydın uzun yıllar süren Sarıkamış çalışmalarının sonucunda, bilinmeyenleri ortaya koyarak yanlış iddiaların önünü kesmiş ve bu çabalarının sonucunda Genelkurmay tarafından madalyaya ve çeşitli ödüllere layık görülmüştür. Akademik çalışmalarının dışında şehitler ve şehitlikler üzerinde gereken ihtimamı ortaya koyarak, düzenlemelerinde öncü olduğu gibi, ülkemizde her sene ocak ayının ilk haftasında gerçekleşen Sarıkamış Anma Programlarının da mimarıdır. Bu açıdan hocanın ortaya koyduğu bilgiler nesnellik taşımakta ve Sarıkamış hakkında başvurulacak temel eserler arasında yer almaktadır. Sonçağ Yayınlarından çıkan Doç. Dr. Nurhan Aydın’ın Sarıkamış Harekâtı isimli eseri yukarıda verdiğimiz bilgilerin yanında harekâtın sebeplerine ve sonuçlarına, askeri ve teknik bilançolarına, üzerinde daima tartışılan şehitlerimizin sayısı hakkında öne sürülen rakamlara ve şehitliklerin bilgisine değin birçok konuda detaylar sunmaktadır. Eser, 22-29 Aralık 1914 günü başlayan taarruzlardan 30 Aralık 1914- 10 Ocak 1915 tarihleri arasında süregelen siper savaşlarını gün gün izahat vererek ele almış, akıcı ve net üslubuyla da okuyucuyu zor durumda bırakmamıştır. Yıldönümü yaklaşan Sarıkamış Harekâtı’na dair inanılması güç ve kan donduran gerçekleri merak edenler için bu eseri tavsiye ediyorum.
Doç. Dr. Nurhan Aydın’ın konuyla ilgili diğer eserleri;
- Kafkas Cephesinde Tahliye ve Sıhhiye Hizmetleri, Sonçağ Yayınları
- Kafkas Cephesi’nin Kilit Noktası Sarıkamış ve Sarıkamış Harekâtı, Sonçağ Yayınları
- Rus Generali Berhman’a Göre Sarıkamış Harekâtı, Sonçağ Yayınları (Doç. Dr. Oktay Kızılkaya ile birlikte yayına hazırlanmıştır)
- Her Yönüyle Sarıkamış
İbrahim Orhun Kaplan
Son Yorumlar